Italië is ontwaakt in Terra Incognita

Met de overwinning van de anti-systeempartijen Vijfsterrenbeweging en Lega bij de verkiezingen op 4 maart is Italië op onbekend terrein beland. Het Belpaese lijkt onregeerbaar, drie voormalige premiers zijn door de achterdeur verdwenen, en Macron en Merkel hoeven voorlopig niet op Italië te rekenen. We zijn een 'nieuw post-ideologisch tijdperk ingetreden' alsdus de 32-jarige Luigi Di Maio, de leider van 5* waar iedereen nu naar kijkt.

Geen enkele lijstverbinding heeft de meerderheid weten te behalen bij de verkiezingen in Italië, zo blijkt na de prognose op basis van telling van 60 procent van de stemmen. De 5-sterrenbeweging is met afstand de grootste partij met 1/3 van de stemmen (32,6%). Ze is daarmee bijna groter geworden dan de Democratische Partij van Renzi en Forza Italia van Berlusconi samen. Maar de door de komiek Beppe Grillo opgerichte beweging heeft niet automatisch het initatief bij de formatie. Dat ligt eerder bij de grootste lijstverbinding: die op centrum-rechts als die compact blijft.

Twee voormalige premiers moeten diep in het stof bijten. Van een wederopstanding van Berlusconi is geen sprake. De door veel media als comeback-kid gepresenteerde 81-jarige zakenman-politicus blijft steken op 14,1 procent. Hij moet zelfs de Lega die meer dan verdriedubbelt met 17,5 voor zich laten. Berlusconi is dus niet dé leider van centrum-rechts. In zijn geheel komt de centrum-rechtse lijstverbinding, waarvan zijn Forza Italia deel uit maakt, op 37,1 % en heeft daarmee geen meerderheid.

De uitslag is ook een historisch drama voor Matteo Renzi, voormalig premier en de leider van centrum-links. Hij bracht de centrum-linkse PD in 2014 met zijn belofte 'we veranderen alles' tot een absoluut hoogtepunt bij de laatste EU-verkiezingen (40 %) en nu tot een absoluut dieptepunt (18,7%). Links is daarmee de grote verliezer van deze verkiezingen. Italiaanse persbureaus melden dat Renzi vandaag zal gaan aftreden. Renzi's woordvoerder: 'Wij weten van niks'.

De anti-systeempartij 5* is daarmee zo machtig geworden dat ze het systeem nu in de greep begint te krijgen. Hoe op basis van deze uitslag een meerderheidscoalitie kan worden gebouwd, is zeer onduidelijk. Instabiliteit lijkt waarschijnlijk voor de korte en hopelijk niet al te lange termijn. Want instabiliteit in Italië is geen goed nieuws voor Europa en niet voor de financiële markten. Het feit dat met de 5-sterrenbeweging en Lega de helft van de Italianen eurosceptisch en protectionistisch heeft gestemd, geeft ook te denken voor een land dat tien jaar geleden nog zeer pro-Europees was. Het ziet er naar uit dat Merkel en Macron voorlopig zonder Italië aan een nieuw Europa zullen moeten bouwen.

Er zal veel Italiaanse fantasie voor nodig zijn om met deze verkiezingsuitslag een meerderheidscoalitie te bouwen. De sleutel ligt volgens commentatoren bij de 5-sterrenbeweging die nu onmisbaar zou zijn voor het vormen van een regering.

'Ons aantal parlementariërs verdriedubbelt. De verkiezingen zijn voor ons een triomf, we representeren het hele land', aldus leider Luigi di Maio (31). 'De andere partijen zijn regionale partijen verzameld in coalities. En daarom zijn wij voorbestemd om te regeren. We voelen die verantwoordelijkheid. Dit is een post-ideologisch resultaat. Het betreft de grote onopgeloste problemen van het land. Het gaat om thema's en niet om ideologieën: het gaat om armoede, verspilling, immigratie. Die thema's moeten we aanpakken en we hebben de historische opdracht een oplossing voor die problemen te vinden. En daarom staan we open naar alle politieke krachten.'
'Iedereen moet nu met ons komen praten en onze methodes accepteren van transparantie, correctheid, gebaseerd op onze voorstellen. Dat zal gaan gebeuren', aldus de woordvoerder Di Battista van de 5-sterrenbeweging.

Maar centrum-rechts is de grootste lijstverbinding en claimt logischerwijs ook het initiatief. Waar die een meerderheid vandaan gaat toveren weten ze waarschijnlijk zelf niet. Er ligt dan ook een complexe puzzel voor president Matarella die dit formatieproces moet gaan organiseren.